Phản tỉnh

          Nhân mùa Phật đản về rộn ràng khắp các nẻo đường, rực rỡ từng lễ đài nơi các tự viện hoặc từ những tiểu cảnh Phật đản của các tư gia, tôi cũng sắm sửa một lễ đài tâm để đón mừng ngày thị hiện của Đức Phật Thích Ca. Chợt nghĩ, mỗi lúc tụng kinh, niệm Phật, niệm hơi thở… cũng chính là sắm sửa lễ đài tâm vậy. Điều khác biệt là khi chúng ta trần thiết lễ đài tâm, thì cơ hội vị Phật trong ta đản sanh mỗi lúc càng gần hơn.
           Thực tập chánh niệm nhằm giúp chúng ta biết rõ ý của mình nghĩ, việc của mình làm, và lời của mình nói, giúp chúng ta không phạm sai lầm, mà sai lầm thì sẽ tạo ác nghiệp. Nhưng không phải lúc nào chúng ta cũng có thể duy trì được trạng thái chánh niệm bởi tâm của chúng ta rất vô thường, khi thế này, khi thế khác. Nào phải quy y, thọ năm giới rồi thì người ấy bỗng nhiên hóa thành A La Hán. Vì vậy, phải học tập và thực tập một đời sống đạo. Một đời sống đạo có nhiều tiêu chí mà chúng ta cần thực hiện, trong đó có tiêu chí tập thói quen phản tỉnh và luôn luôn phản tỉnh để đời sống thêm an lành.
          Vậy, phản tỉnh là gì?
          Trước tiên xin nói rõ về mặt chính tả của từ "phản tỉnh"; viết theo từ điển thì từ "tỉnh" có dấu thanh là dấu hỏi.
          

          Từ điển Tiếng Việt-2000 giải thích: Phản tỉnh thuộc về động từ; nghĩa là tự kiểm tra tư tưởng và hành động của mình trong quá khứ, đặc biệt để thấy ra lỗi lầm.

          Từ điển Tiếng Việt Online 1997-2004 giải thích có phần ngắn gọn  hơn: Phản tỉnh là xét lại tư tưởng của mình để tìm những sai lầm. 

          Phản tỉnh là một phương pháp giúp con người không mắc sai lầm; nói cách khác, phản tỉnh là suy nghĩ kỹ hoặc suy nghĩ lại việc mình đã và sẽ làm, lời của mình đã và sẽ nói… nhằm sữa chữa hoặc tránh những thiếu sót, mà những thiếu sót đó có thể là nguyên nhân tạo nên đau khổ cho chính mình. Hãy nghĩ xem, bị người khác nghi ngờ hoặc khinh bỉ việc làm lời nói của mình, có phải là một sự đau khổ hay không? Đó là chưa nói đến những đau khổ cho người khác bởi lời nói, việc làm của mình.
          Phật dạy La-Hầu-La: Này La-Hầu-La, nhà ngươi nghĩ thế nào? Mục đích của cái gương?
          La-Hầu-La đáp: Bạch Thế Tôn, mục đích là để phản tỉnh.
          Đức Phật dạy: Cũng vậy, này La-Hầu-La, sau khi phản tỉnh nhiều lần hãy hành khẩu nghiệp, sau khi phản tỉnh nhiều lần hãy hành ý nghiệp.
          Điều cần chú ý trong lời dạy của Phật đó là: "Phản tỉnh nhiều lần". Tại sao cần phản tỉnh nhiều lần? Vì phản tỉnh là một giai đoạn quan trọng để loại bỏ những sai sót mà nhất thời chúng ta không nhận ra, vì vậy phải nhiều lần phản tỉnh để không vướng phải ác nghiệp.
          Nhằm hiểu rõ hơn về vân đề phản tỉnh, chúng ta cùng tham khảo lời giảng giải của Hòa thượng Thích Minh Châu như sau:

         “Nếp sống đạo là nếp sống luôn luôn có phản tỉnh, không buông trôi, không phóng túng. Cái gương mà Đức Phật nói không phải là cái gương soi mặt, mà là cái gương tâm hồn soi chiếu lại mọi ý nghĩ, lời nói và việc làm của mình có hợp hay không với nếp sống đạo; nếp sống Phật giáo, tức là như lời Phật dạy La Hầu La, có hại hay không có hại đối với mình; đối với người, có lợi hay không có lợi, đối với mình và đối với người, đem lại hạnh phúc hay là gây ra đau khổ bất hạnh cho mình và cho người…”.

Xét theo lời thuyết pháp của hòa thượng Minh Châu, chúng ta hiểu ngài dạy rằng: một người Phật tử chân chính phải luôn luôn phản tỉnh, bởi vì phản tỉnh là nếp sống đạo của người Phật tử.

          Trở lại với lời phát biểu của hòa thượng Minh Châu, ngài nói, phản tỉnh có 3 giai đoạn. Chúng tôi xin phép tóm tắt sau đây:

1 – Giai đoạn tác ý: hay còn gọi là dụng tâm, ý muốn, khởi niệm. Ngay trong giai đoạn này chúng ta cũng phải phản tỉnh, phải xem xét ý muốn đó có đúng hay không đúng, hợp hay không hợp với nếp sống đạo, nếp sống Phật giáo, có lợi hay có hại cho mình và người. Nếu mọi việc làm, lời nói, ý nghĩ đều được xem xét thì thế giới này không có sai lầm, tội ác và bất hạnh.

2 – Giai đoạn một việc bắt đầu làm: Ngay đây cũng cần tiếp tục phản tỉnh nếu nhận thấy ích lợi cho mình và người thì quyết tâm làm cho dù khó khăn cản trở.

3 -  Giai đoạn đã được làm xong: Chúng ta cũng cần phản tỉnh nếu nhận thấy việc làm đó là sai, có hại, thì phải phát lồ sám hối và hạ quyết tâm không làm lại việc làm có hại như vậy nữa (gọi là phòng hộ trong tương lai).

         Trên đây là lời giảng giải của cố hòa thượng Thích Minh Châu giúp chúng ta thấy rõ phản tỉnh là một cách sống sâu sắc và có trách nhiệm. Chúng ta học tập nơi Phật một điều đặc biệt nữa là cần sống sâu sắc trong ý nghĩ, việc làm và lời nói, nếu sống hời hợt chắc chắn không mang lợi lạc đến cho ta và mọi người chung quanh ta. Lời dạy của Phật và lời giảng giải của hòa thượng Minh Châu giúp cho Phật tử hiểu rõ hơn và bổ sung thêm vào đời sống đạo thường nhật một việc quan trọng khác là: luôn luôn phản tỉnh.  
         Xã hội càng thêm an lạc khi mỗi người đều biết phản tỉnh.                                                                                                                                        

                                                                                        (Viết nhân mùa Phật đản 2557 - 2013)